Αρχαιολόγος

Ναυάγιο του Βρετανικού

Πήγα στην Κέα (Τζιά) για πρώτη φορά το 1955. Θα ήθελα να σας παραθέσω μερικές από τις αναμνήσεις μου.

Το ταξίδι στην Κέα γινόταν τότε μ’ ένα ξύλινο ψαροκάικο που έφευγε από το παλιό λιμάνι του Λαυρίου. Ανάμεσα στους αξέχαστους καπετάνιους της εποχής ήταν ο Αντώνης Μορφοβασίλης, ο Κωστής Γρυπάρης (πατέρας του Παναγιώτη Γρυπάρη) και ο Μίμης Βρονταμίτης. Εκτός από τούς επιβάτες, στο ίδιο καράβι φόρτωναν ζώα και εμπορεύματα. Παρ’ όλο που ήταν μικρά τα σκάφη οί καπετάνιοι σεβόντουσαν τους ναυτικούς κανόνες και απαντούσαν σε SOS ακόμη και σε κακοκαιρία.

Συνάντησα εκεί τους παλιούς μου φίλους, τον γλύπτη, Βάσο και την Σοφία Φαληρέα. Αργότερα, όταν αγόρασαν το σπίτι τους στον Οτζιά, ή Σοφία ακουγόταν συχνά να παίζει το βιολοντσέλο της μέσα στην ησυχία τού ορμού. Ήταν από τα πιο απίστευτα πράγματα πού έχω ακούσει.

Το 1975 ό Cousteau έκανε τις έρευνες στο ναυάγιο του Βρετανικού (Britannic) που ήταν έξω από το λιμάνι της Κορησίας. Έλεγε τότε ότι ήταν η πιο καθαρή θάλασσα που είχε συναντήσει στις έρευνές του στο δυτικό Αιγαίο. Δεν θα ξεχάσω την Σκωτσέζα νοσοκόμα του Βρετανικού που είχε καταφέρει να βγει κολυμπώντας στο νησί μετά από το ναυάγιο. Στα βαθιά της γεράματα επέστρεψε στο νησί, ξανακατέβηκε στο ναυάγιο, και μέσα από ένα βαθυσκάφος ξενάγησε τον Cousteau. Η συμμετοχή των κατοίκων στις ανάγκες των ερευνών και η ευγενική βοήθεια του Πέτρου Βρονταμίτη ώς κοινοτάρχη ήταν επίσης αξέχαστη.

Ένα θραύσμα χεριού.

Η περιοχή της Αγίας Ειρήνης και της Κόκας, με τις μάντρες για κάρβουνα, αγοράσθηκε από την εταιρεία Μιχαλινού. Η οικογένεια Μίχαλου ήλθε στην Κέα από την Χίο στις αρχές του 19ου αιώνα. Η εταιρεία αυτή προμήθευε κάρβουνα (κόκα) στα ατμόπλοια της εποχής και οι μάντρες χρησιμοποιόντουσαν γιά αποθήκευση.

Από την αρχαιότητα οι Τζιώτες πάντοτε γνώριζαν ότι στην περιοχή της Αγίας Ειρήνης υπήρχαν ‘αρχαία’. Το 1920 ο Ιωάννης Ψύλλας έγραψε μία εξαιρετική ιστορία του νησιού. Με την άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών, οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1960 υπό την διεύθυνση του Καθηγητού John L. Caskey (Πανεπιστήμιο του Cincinnati). Διήρκησαν μέχρι το 1976. Ο John Caskey ξεκίνησε την ανασκαφή με την ελπίδα να διευρήνουμε την γνώση μας για τις σχέσεις του νησιού με την Στερεά Ελλάδα καθώς και με τ’ άλλα νησιά του Αιγαίου. Είχαμε μία πεπειραμένη ανασκαφική ομάδα που δούλευε με ενθουσιασμό. Συμμετείχαν στην ανασκαφή, κατά μέσον όρο, περίπου 10 αρχαιολόγοι ταυτοχρόνως.

Σε ορισμένα σημεία της ανασκαφής συναντούσαμε προβλήματα. Για παράδειγμα, στο κτίριο όπου βρέθηκαν τα μεγάλα πήλινα αγάλματα που εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιουλίδος, έμπαινε πολύ νερό κατά την διάρκεια της ανασκαφής καθότι ήταν δίπλα στην θάλασσα. Αφαιρούσαμε, λοιπόν, τα νερά με μία αντλία ‘Wisconsin’ που χάλαγε συχνά με αποτέλεσμα να πλημμυρίζει την ώρα που σκάβαμε.

Μεταξύ των πρώτων ευρημάτων ήταν ορισμένα κομμάτια από τίς πήλινες κόρες που συμπεριλάμβανε και ένα θραύσμα χεριού. Νομίσαμε αρχικά ότι το χέρι θα είχε κατεύθυνση προς τα πάνω, σαν τις φιγούρες των ύστερων μυκηναικών χρόνων στην Κρήτη. Τελικά αποδείχθηκε ότι το χέρι στηριζόταν στην μέση. Τα αγάλματα αυτά είναι από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα σε ολόκληρο το νησί. Μέχρι και σήμερα όμοια τους δεν έχουν βρεθεί .

Μέσα στην παλαιά μάντρα στην Αγία Ειρήνη βρισκόταν η λιθόκτιστη αποθήκη όπου μελετούσαμε τα ευρήματα. Την έκτισε ο Αντρίκος Μουζάκης, ένας καταπληκτικός οικοδόμος από την Αγία Μαρίνα. Ευτυχώς, η παλαιά τέχνη δεν έχει ξεχαστεί και τα τελευταία χρόνια στο νησί κτίζονται πάλι λιθόκτιστες κατοικίες.

Στα πρώτα χρόνια των ανασκαφών το μεροκάματο του εργάτη ήταν 50 δραχμές (συν 50 δραχμές για το γαϊδούρι του). Όποιος ανακάλυπτε στην ανασκαφή ένα σημαντικό εύρημα έπαιρνε και πριμ. Μερικοί νησιώτες είχαν μουλάρια. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Νίκος Μαυρομάτης από τον Οτζιά, ένας ψηλός γεροδεμένος άντρας, ο επονομαζόμενος ‘Τηλεγραφείο’. Όταν στεκόταν σε ύψωμα στον Οτζιά και φώναζε δυνατά ακουγόταν μέχρι την παραλία του Οτζιά. Γι’ αυτό του δόθηκε το παρατσούκλι αυτό με την ιδιότητά του ως αγγελιοφόρου.

Πολλά πράγματα έχουν αλλάξει από τότε. Οι σημερινές συνθήκες ζωής είναι τελείως διαφορετικές.

Και ορισμένα στοιχεία του παρελθόντας, όπως τα έζησα εγώ, έχουν χαθεί.